Skróty wystąpień oraz biografie prelegentów

Muzea domowe – od idei do realizacji

W zaplanowanym wystąpieniu autorka, która jest koordynatorką działań Międzynarodowej Sieci Muzeów Domowych w Małopolsce, przedstawi genezę tego ruchu społecznego oraz najważniejsze realizacje, podejmowane w ciągu 18 lat funkcjonowania Sieci. Przypomina Bronisława Kamińskiego, historyka i publicystę z Kudowy-Zdroju, który w pierwszej kolejności na Dolnym Śląsku zainicjował spotkania prywatnych właścicieli zbiorów i działania, mające im pomóc promować i udostępniać cenne przedmioty, często o ponadlokalnym znaczeniu. Bronisław Kamiński, obecnie Honorowy Kustosz Sieci, jest też autorem określenia „muzeum domowe”, odnoszonego przez niego do każdego przejawu gromadzenia cennych obiektów, przy czym mogą być one udostępniane jako stałe zbiory prywatnej placówki muzealnej lub też pojawiać się jedynie okazjonalnie na wystawach czasowych, bądź też być wykorzystywane w badaniach naukowych i publikacjach, a na co dzień znajdować się w prywatnych domach. Na pewno idea tworzenia muzeów domowych i ich współpracy w ramach sieci rozpostartej w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem Dolnego Śląska i Małopolski oraz krajów sąsiednich (Czechy, Ukraina, Słowacja, Niemcy, Litwa), wynikła z trudnych doświadczeń życiowych Bronisława Kamińskiego. Był wśród przymusowych przesiedleńców z terenów Podola na Dolny Śląsk, ale wszystko, co go spotkało, jedynie umocniło w nim przekonanie o konieczności podejmowania działań na rzecz pojednania Polaków, Ukraińców i Niemców oraz potrzeby zachowania i szanowania odrębności etnicznej, szczególnie na pograniczach kulturowych. Niezbędne, zdaniem kudowskiego historyka, jest kultywowanie tradycji, pamiętanie o własnych korzeniach i zaznaczanie swojej obecności w nowych uwarunkowaniach. Autorka przypomina też wybrane tematy, istotne dla członków Międzynarodowej Sieci Muzeów Domowych, które poruszano podczas spotkań, zrealizowanych w Kudowie Zdroju (13 spotkań), Nowym Sączu (3 spotkania w ramach Forum i kilka innych działań z tego zakresu) oraz w Opawie (Czechy), a także podczas warsztatów terenowych i imprez, organizowanych przez właścicieli prywatnych zbiorów i muzeów w Polsce oraz w krajach ościennych.

Maria Marcinowska - Studiowała na Uniwersytecie Warszawskim w Instytucie Historii Sztuki oraz w Instytucie Archeologii Pradziejowej i Wczesnośredniowiecznej. W latach 1987–2021 pracowała w Muzeum Okręgowym w Nowym Sączu (z którym nadal współpracuje w zakresie projektu „Małopolskie Muzea Domowe”), a w latach 2008–2012 i obecnie także jako wykładowca historii sztuki w Akademii Nauk Stosowanych w Nowym Sączu. Zrealizowała wiele wystaw autorskich, publikuje opracowania i artykuły w wydawnictwach muzealnych oraz lokalnych, a także w wydawnictwach Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Wrocławskiego, Akademii Nauk Stosowanych w Nowym Sączu i w ogólnopolskich czasopismach popularnonaukowych oraz w czasopismach słowackich. Zrealizowała kilka konferencji w Nowym Sączu, dotyczących prywatnych muzeów i kolekcji, oraz uczestniczyła w podobnych spotkaniach w Kudowie Zdroju oraz w instytucjach czeskich – w Opawie i w Nachodzie. Członkini m.in. Zespołu Koordynacyjno-Programowego Międzynarodowej Sieci Muzeów Domowych, Zespołu ds. badań dziejów Spiszu, Stowarzyszenia Historyków Sztuki – Oddziału Krakowskiego, Stowarzyszenia „Amici Hungariae”.

Wybrane aspekty zarządzania muzeami domowymi w okolicy Babiej Góry

Dziedzictwem regionu babiogórskiego zajmuje się wiele osób prywatnych i organizacji publicznych oraz społecznych. Na styku prywatnych i publicznych inicjatyw można umiejscowić muzea domowe, czyli „zbiory pamiątek i zabytków, będących wartościowymi kolekcjami osób fizycznych, szkół, stowarzyszeń, parafii i ośrodków kultury. Zbiory te mają szerszy kontekst i ponadlokalne znaczenie historyczne”. Przedsięwzięcia te często przyjmują organizacyjną formę muzeów prywatnych lub izb regionalnych czy pamięci i umiejscowione są w strukturach organizacyjnych innych podmiotów (np. publicznych instytucji kultury). Zarówno określenie „muzea domowe”, jak i „muzea prywatne” nie są precyzyjnie zdefiniowane. Nie ma też szczególnych ram organizacyjno-prawnych ich funkcjonowania. Celem wystąpienia jest przyjrzenie się muzeom domowym z perspektywy nauk o zarządzaniu, a w szczególności zagadnieniom organizacyjnym – opieki nad zbiorami i sposobów ich udostępniania, a także takim aktywnościom, jak edukacja, promocja czy finansowanie. Wśród kilkudziesięciu podmiotów zajmujących się dziedzictwem w regionie babiogórskim zidentyfikowano kilkanaście izb (regionalnych oraz pamięci), funkcjonujących w strukturach innych podmiotów (instytucji kultury, szkół czy organizacji kościelnych). Analizując dostępne dane, a także w oparciu o wyniki badania własnych, autorka przedstawi w swoim wystąpieniu wybrane aspekty zarządzania tymi podmiotami związane z prowadzaną działalnością na rzecz opieki nad dziedzictwem i zachowania go dla przyszłych pokoleń.

dr Agnieszka Szostak - Menadżerka kultury, badaczka, doktorka w dziedzinie nauk społecznych w dyscyplinie nauki o zarządzaniu i jakości (Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ). Członkini Międzynarodowej Rady Muzeów (ICOM POLSKA), Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego (PTE) oraz Komisji Zarządzania Kulturą i Mediami Polskiej Akademii Umiejętności (PAU). W stowarzyszeniu Instytut Badań Organizacji Kultury IBOK pełni funkcję wiceprezeski. W latach 2004–2022 pracowała w Muzeum Krakowa, gdzie zajmowała się pozyskiwaniem funduszy, promocją oraz wsparciem zarządzania – koordynowała tworzenie i wdrażanie kolejnych strategii rozwoju Muzeum. Stypendystka Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i  Sportu w konkursie o stypendia twórcze oraz stypendia z zakresu upowszechniania kultury na 2021 – projekt „Muzea prywatne. Zarządzanie i finansowanie”.

Małe muzea. Sytuacja

Muzea i kolekcje prywatne, społeczne, niepubliczne w Polsce to aktywności obywatelskie, kulturalne i społeczne pozostające marginalizowanymi, „niezauważanymi”, pomijanymi, wykluczanymi. Często określane jako „małe”, „nieznaczące”, nieformalne i to nie przez odbiorców, lokalne społeczności, środowiska twórców kultury, ale przede wszystkim przez samorządy, administrację państwową, grantodawców, instytucje kultury, instytucje społeczne i naukowe, organizacje pozarządowe.  Zjawisko ich tworzenia zaczęło lawinowo narastać po 2005 roku. Organizatorzy prywatnych muzeów w Polsce działają w trudnych warunkach prawnych, degradujących, jeśli nie wykluczających w praktyce prywatnych działalności muzealniczych, kolekcjonerskich czy archiwistycznych. Brakuje przejrzystych, sprawiedliwych przepisów w obszarze kultury. Widoczny jest ograniczony, utrudniony dostęp do grantów i dofinansowań. Powszechnie odnotowywana jest nikła, nieznaczna kooperacja z innymi podmiotami i instytucjami samorządowymi, publicznymi, jak i pozarządowymi. Pomimo tych przeciwieństw, muzea prywatne i społeczne, izby pamięci, kolekcjonerzy i pasjonaci tworzą „mini-instytucje” kultury budujące całkowicie nowe, różnorodne oferty edukacyjne, kulturowe, turystyczne, społeczne i wspólnoto-twórcze. Skala zjawiska ma odzwierciedlenie w efektach pracy, od dokumentowania i ochrony dziesiątków tysięcy artefaktów kulturowego dziedzictwa, zajęć dla dzieci i młodzieży, lokalnych społeczności, po aktywizację kulturową i ekonomiczną regionów. To prawdziwe centra społecznych, lokalnych aktywności obywatelskiej, „strażnicy pamięci” i dziedzictwa kulturowego oraz niezależnej przedsiębiorczości.

Longin Graczyk - Kulturoznawca, etnolog (UAM Poznań i IS PAN), współtworzy Fundację Ari Ari; realizował kilkanaście projektów badawczych i kulturowych w Polsce i za granicą, dokumentując codzienność współczesnych Ormian, Tatarów, Karaimów, mieszkańców Kujaw, Wielkopolski oraz współtworząc programy pomocowe dla osób niewidomych w Armenii, Gruzji i na Ukrainie. Współautor badań opisujących muzea prywatne i społeczne oraz biblioteki prywatne w Polsce.

Babiogórskie artefakty w kolekcjach państwowych i prywatnych

Tworzenie kolekcji etnograficznych i sztuki ludowej jest jedną z form kultywowania tradycji regionalnych, a w dobie akcentowania lokalnych odrębności i przywracania pamięci o życiu dziadków i pradziadków zyskuje na popularności. Również kultura Górali Babiogórskich została udokumentowana dzięki tego rodzaju zbiorom, które znajdują się w kilku placówkach w Zawoi, a także w Sidzinie, Suchej Beskidzkiej i w Makowie Podhalańskim; niewielkie zbiory z tego regionu posiadają również muzeum, m.in. w Krakowie i Zakopanem.
Najstarsza kolekcja prezentująca kulturę tego regionu powstała dzięki Alojzemu Cebulskiemu i Janowi Muszyńskiemu, którzy osiedli w Zawoi w latach 30. XX wieku. W 1936 roku założyli tu niewielkie muzeum regionalne, które mieściło się w budynku należącym do Zarządu Lasów. Podczas drugiej wojny światowej zbiory zostały rozproszone i częściowo zagrabione przez niemieckich okupantów. Ocalałe resztki kolekcji – około trzystu obiektów – przechowane przez miejscową ludność, zostały w 1961 roku przejęte przez Babiogórski Park Narodowy, stając się podstawą jego kolekcji etnograficznej, która jest eksponowana w siedzibie Parku w Zawoi-Markowej. W Zawoi Markowej działa również niewielki skansen PTTK im. Józefa Żaka, którego początki sięgają 1973 roku. Prezentuje on kilka budynków mieszkalnych, a także drewnianą kuźnię, kapliczkę i piwnicę ze spichlerzem. W Zawoi znajdują się również dwie izby regionalne, prowadzone przy szkołach podstawowych – jedna w Zawoi-Gołyni, druga w Zawoi-Przysłopiu. Pierwsza, powstała w 2000 roku, eksponuje obiekty pokazujące miejscowe rolnictwo, rzemiosło i gospodarstwo domowe, a także stroje, druga, założona w 2003 roku, gromadzi przedmioty codziennego użytku i elementy stroju ludowego. Kultura ludowa Górali Babiogórskich jest reprezentowana również w skansenie w Sidzinie, utworzonym w 1963 roku przez miejscowego nauczyciela i regionalistę Adama Leśniaka, w otwartym w 1996 roku muzeum Towarzystwa Miłośników Ziemi Suskiej, mieszczącym się w tzw. Domku Ogrodnika w Suchej Beskidzkiej, oraz w izbie regionalnej w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Makowie Podhalańskim. Niewielkie kolekcje prezentujące kulturę wsi podbabiogórskich posiadają również muzea, m.in. Muzeum Etnograficzne im Seweryna Udzieli w Krakowie oraz Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem.

dr Magdalena Dolińska - Etnografka, kustosz dyplomowany w Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie.  Absolwentka Uniwersytetu Wrocławskiego (etnografia) oraz Uniwersytetu  Jagiellońskiego (muzeologia), kustosz dyplomowany Muzeum Etnograficznego w Krakowie, gdzie opiekuje się kolekcją pamiątek regionalnych. Autorka i współautorka wystaw muzealnych (m.in. „Pamiątka z Krakowa”, „Podróżnicy. Zbiory podróżników polskich w Muzeum Etnograficznym w Krakowie”, „Tatry i Podhale w twórczości artystycznej Walerego Eljasza Radzikowskiego”). Zajmuje się również historią kolekcjonerstwa etnograficznego, zwłaszcza w kontekście Muzeum Etnograficznego w Krakowie, jest autorką wielu publikacji na ten temat. W 2021 roku uzyskała stopień doktora w dziedzinie nauk humanistycznych w dyscyplinie nauki o kulturze i religii, za pracę pt. Kolekcjonerstwo etnograficzne w Małopolsce w XIX i XX w.

Technicznie rzecz biorąc. Nowe technologie a działalność muzeum na przykładzie Muzeum – Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej

W referacie zaprezentowane zostanie Muzeum – Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej ze szczególnym naciskiem na umocowanie historyczne oraz globalne i lokalne otoczenie tej instytucji, zanurzonej w przeszłości, lecz stającej nieustannie w konfrontacji z wyzwaniami stawianymi przez współczesność – zarówno poprzez oczekiwania odbiorców kultury, jak i innych grup interesariuszy. Muzeum stara się nie tylko nadążyć za przemianami społecznymi i technologicznym, ale także znaleźć w nich swoją ścieżkę. Balansując pomiędzy ideałami a realiami, z jednej strony stara się podnosić jakość swojej oferty i czynić ją coraz bardziej atrakcyjną, z drugiej – chce stać na straży dziedzictwa poprzez zachowanie zabytkowej substancji, ale i poprzez wierność pamięci i faktom. Ta dychotomia wymusza, słuszną skądinąd, refleksję nad kształtem i recepcją ekspozycji stałej oraz możliwościami, jakie niesie ze sobą wykorzystanie nowych technologii zmieniających sposób dotychczasowej komunikacji, pracy, nauki czy rozrywki. Autor przybliży pomysły i rozwiązania wprowadzane w życie w Zubrzycy: te zrealizowane, testowane i pozostające w sferze bliższych i dalszych planów, począwszy od systemu zarządzania zbiorami, sprzętu foto-video, sieci Wi-Fi, umożliwienie płatności kartą, przez aplikację do samodzielnego zwiedzania, digitalizację zbiorów, aż po wszelkie 3D, AI, VR, AR i inne, opatrując każde z nich przykładem możliwego zastosowania w muzeum. Wskaże także, że wszystkie spośród wymienionych są tyleż ułatwieniem i urozmaiceniem dla pracowników i zwiedzających, co wyzwaniem dla muzealników. Rodzą bowiem niebezpieczeństwa związane z koniecznością umiejętnego dostosowania treści muzealnej narracji do nowych form prezentacji, a do tego konieczne są kompetentne kadry kultury – to ich potencjalny brak, a nie rozwijające się technologie wydają się być kluczowe dla przyszłości i tożsamości muzeum takiego jak Muzeum – Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej.

Leszek Janiszewski - Etnolog, muzealnik i filolog polski, absolwent studiów podyplomowych z zakresu zarządzania kulturą. Przewodnik beskidzki, pilot wycieczek, od 2014 roku związany z Muzeum – Orawskim Parkiem Etnograficznym w Zubrzycy Górnej, obecnie, od 2021 roku, koordynator dostępności i kustosz. Na co dzień zajmuje się działaniami związanymi z dokumentacją, opracowaniem zbiorów, aranżacją, dostępnością, utrzymaniem i uatrakcyjnieniem ekspozycji stałej w muzeum w Zubrzycy Górnej, opracowywaniem graficznym i redagowaniem materiałów promocyjnych, naukowych i popularnonaukowych, przewodników oraz treści merytorycznych przeznaczonych zarówno do druku, jak i do publikacji w sferze wirtualnej. Koordynator z ramienia Muzeum odpowiedzialny za realizację projektu „Muzea otwarte – rozszerzenie możliwości programowych instytucji kultury pogranicza polsko-słowackiego” – nadzór merytoryczny i realizacja zadań obejmujących m.in. scenariusz i aranżację wystawy wstępnej dotyczącej historii regionu oraz historii samego muzeum, koncepcję uatrakcyjnienia i częściowego udostępnienia wystawy stałej, wprowadzenie elementów sensorycznych oraz przygotowanie treści do aplikacji mobilnej umożliwiającej samodzielne zwiedzanie muzeum także przez osoby o specjalnych potrzebach, w latach 2022–2023 współpracownik merytoryczny w komisji inwentaryzacyjnej Miejskiego Centrum Kultury w Nowym Targu – Muzeum Podhalańskiego i Muzeum Drukarstwa, a także współautor koncepcji wystaw o charakterze przyrodniczo-kulturowym w planowanych do realizacji w powstających Jurajskim oraz Popradzkim Centrach Edukacji Przyrodniczej Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego.

Niematerialne dziedzictwo Babiej Góry w przestrzeniach babiogórskich skansenów: Zespole Budownictwa Drewnianego im. J. Żaka w Zawoi-Markowej oraz Muzeum Kultury Ludowej w Sidzinie

Niematerialne dziedzictwo kulturowe (według konwencji UNESCO z 2003 r.) obejmuje formy ludzkiej aktywności z zakresu kultury duchowej i społecznej. Do niematerialnej spuścizny ludzkości zaliczane są:  tradycje i przekazy ustne, w tym także język jako nośnik treści kultury symbolicznej; sztuki widowiskowe; zwyczaje, rytuały i obrzędy świąteczne; wiedza i praktyki dotyczące przyrody i wszechświata; umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym. Nie ma wątpliwości, że niematerialne dziedzictwo jest źródłem różnorodności kulturowej, czynnikiem „zbliżenia, wymiany i wzajemnego zrozumienia między ludźmi” i podstawą zrównoważonego rozwoju. Kultura niematerialna zaspokaja potrzeby wtórne, wyższego rzędu takie, jak wartości, piękno, estetyka, jest dziedzictwem żywym i dynamicznym. Zarządcą i posiadaczem niematerialnego dziedzictwa nie są muzea, tylko człowiek, który je kultywuje, posiada określoną wiedzę i umiejętności. Tematem wystąpienia będzie niematerialne dziedzictwo Babiej Góry w przestrzeniach dwóch skansenów: Zespole Budownictwa Drewnianego im. J. Żaka w Zawoi-Markowej oraz Muzeum Kultury Ludowej w Sidzinie. Jak wyżej wymienione instytucje radzą sobie z dokumentacją i ochroną języka, wierzeń, wiedzy, obrzędowości, w końcu wspólnoty, która jest depozytariuszem niewidzialnej sfery kultury? Zagłębiając się w działalność tych dwóch instytucji, ukazana zostanie płaszczyzna niematerialna babiogórskiej kultury, która stanowi punkt wyjścia dla opowieści o danej społeczności, inspirację do wielu działań edukacyjnych, kulturowych, rozwijających potencjał społeczny, służąc jednocześnie wzmacnianiu wiedzy i tożsamości. Czy jednak o dziedzictwie niematerialnym można mówić bez odniesienia do materialnego korelatu? Często konkretny artefakt fizyczny, którym posługiwano się podczas codziennych, zwykłych czynności, w obliczu obrzędu zyskiwał nowe, symboliczne znaczenie. Jak małe babiogórskie muzea radzą sobie z pielęgnowanie tak ogromnego obszaru, jakim jest dziedzictwo niematerialne regionu Podbabiogórza? Jaki jest cel tej działalności? Czy tylko dokumentacja budownictwa i przedmiotów, przybliżenie przeszłości, urozmaicenie czasu mieszkańcom i turystom, opowiadając o świecie, którego już nie ma? Czy jednak celem jest przyszłość, ukształtowanie dziedziców, którzy dawne tradycje, wierzenia, język uznają za swoje?

Regina Wicher - Etnolog, pedagog, hafciarka, tkaczka artystyczna. Przez kilka lat była instruktorem Zespołu Regionalnego „Budzowskie Kliszczaki” w Jachówce. Następnie pracowała w Gminnym Ośrodku Kultury Sportu i Promocji w Jordanowie, gdzie realizowała własne projekty, poświęcone kulturze Górali Kliszczackich zamieszkujących Gminę Jordanów oraz podejmowała inicjatywy z zakresu edukacji wielokulturowej. Efektem tych działań było założenie Gminnego Zespołu Regionalnego „Gronie” w Łętowni. Obecnie jest animatorem w Babiogórskim Centrum Kultury im. dr Urszuli Janickiej-Krzywdy w Zawoi. Jako etnolog interesuje się głównie edukacją wielokulturową i międzykulturową, wzajemnym oddziaływaniem kultur, a także historią społeczności żydowskiej zamieszkującej gminę Zawoja przed drugą wojną światową. Jest autorką kilkunastu artykułów o kulturze ludowej różnych grup etnograficznych, zwłaszcza Górali Babiogórskich, Górali Orawskich i Górali Kliszczackich, m.in.: Demonologia, [w:] Kultura ludowa Górali Babiogórskich (Kraków 2010 i 2016); Demonologia, [w:] Kultura ludowa Górali Orawskich (Kraków 2011); Tradycyjne użytkowanie lasu, [w:] Kultura ludowa Górali Kliszczackich (Kraków 2015). W wolnych chwilach pisze wiersze i komponuje piosenki, czerpiąc inspiracje z tradycyjnej kultury różnych grup etnograficznych.

Bogactwo z przeszłości. Słowackie zbiory prywatne na przykładzie kolekcji Martina Rusnáka

Referat dotyczył będzie problematyki prywatnego kolekcjonerstwa i domowych muzeów na terenie Słowacji, zwłaszcza na Orawie. Autor przedstawi własne zbiory i historię zainteresowania zbieraniem artefaktów numizmatycznych, filatelistycznych, dawnych książek, listów, prasy, a także przedmiotów codziennego użytku, podkreślając zamiłowanie do historii rodzinnego regionu, którą zaczął odkrywać przede wszystkim dzięki starym pocztówkom. Studiując zawarte w nich obrazy i treści (listy) zauważał zmiany w krajobrazie i architekturze, nieznane nawet jego rodzicom i dziadkom. W charakterystyce swojej działalności autor szczegółowo opisze źródła pozyskiwania eksponatów dawniej i dzisiaj, miejsca ich przechowania, konserwację zbiorów oraz próby inwentaryzacji tej jednej z największych prywatnych kolekcji na Słowacji (kolekcjoner posiada 5 tys. przedmiotów codziennego użytku, 20 tys. dokumentów historycznych, 8 tys. książek, wiele tysięcy pocztówek i fotografii). Ostatnią część wystąpienia poświęcona zostanie na opis działań popularyzujących działalność kolekcjonerską i mającą na celu zachowanie przeszłości dla przyszłych pokoleń. Autor m.in. scharakteryzuje próby utworzenia realnego muzeum i powstanie w 2019 roku stowarzyszenia obywatelskiego „Múzeum Martin Rusnák” w Namiestowie, sposoby prezentacji zbiorów w mediach społecznościowych i w Wirtualnym Muzeum Martina Rusnáka z Námestova (Oravské Múzeum Etnografie Námestovo).

Martin Rusnák - Pochodzi ze słowackiej Orawy. Studiował w Akademii Biznesu w Liptowskim Mikulaszu na kierunku: przedsiębiorczość w rzemiośle i usługach. Po ukończeniu służby wojskowej wykorzystał swoje plastyczne uzdolnienia i zaczął malować naczynia ceramiczne, otwierając w 1998 roku swoją pierwszą firmę. Dzisiaj jest właścicielem kilkunastu wielobranżowych firm (m.in. handel produktami dla plastyków, winem, artykułami myśliwskimi, bronią i amunicją; serwis pieców ceramicznych; biuro podróży; organizacja kursów wspinaczkowych, lotów balonem). Od dzieciństwa interesował się historią rodzinnego regionu. Będąc małym chłopcem zaczął kolekcjonować eksponaty numizmatyczne. Nieco później zainteresował się filatelistyką i starymi pocztówkami, wzbudzając u siebie zamiłowanie do historii regionu i zbierania pamiątek przeszłości. W miarę dorastania coraz bardziej fascynowały go zmiany, jakie dostrzegał na Orawie. Zaczął je odkrywać przede wszystkim dzięki studiowaniu starych pocztówek. Obecnie jest znanym na Słowacji kolekcjonerem pocztówek, fotografii, starych listów i historycznych dokumentów oraz przedmiotów codziennego użytku. Swoim zainteresowaniem obejmuje nie tylko Słowację, ale także Polskę, Niemcy, Węgry, w tym pamiątki po narodzie żydowskim. Swoje zbiory prezentował w kilku książkach, m.in. w publikacji Orava na starych pohľadniciach (Bratislava 2010).

Muzea, skanseny, izby regionalne, pracownie-galerie oraz prywatni kolekcjonerzy z terenu objętego działaniem Stowarzyszenia Gmin Babiogórskich

Prelekcja będzie poświęcona małym i dużym, państwowym i prywatnym, jednostkom kultury, których celami statutowymi, patriotycznymi czy hobbistycznymi jest ochrona dziedzictwa kulturowego Podbabiogórza i terenów położonych na obszarze działalności Stowarzyszenia Gmin Babiogórskich. Wykład powstał na podstawie badań terenowych i gabinetowych (w tym wywiady z kolekcjonerami) oraz analizy opracowań przygotowywanych przez pracowników gmin, muzeów i izb lub sprawujących nad nimi pieczę jako społeczni kustosze. Zapoznając się bliżej z historią poszczególnych jednostek, można dostrzec jedną charakterystyczną cechę – niezwykły wkład profesjonalistów (etnografów, konserwatorów sztuki, pracowników GOK-ów i muzeów, nauczycieli), ale także lokalnych społeczników, członków stowarzyszeń, regionalistów i miejscowej ludności (w tym dzieci i młodzieży), w powstanie i rozwój poszczególnych jednostek. To dzięki ich emocjonalnemu i organizacyjnemu zaangażowaniu zgromadzone artefakty udostępniono szerszej publiczności. Drugi poruszony wątek poświęcony będzie prywatnym kolekcjom i galeriom (otwartym pracowniom) z tego terenu. Kolekcjonerzy odpowiedzialni za omawiane zbiory podkreślają, że ich działalność nie jest nastawiona na sprzedaż i zysk. Dla nich priorytetem jest zdobywanie nowych eksponatów, albo poprzez zakup, albo w drodze wymiany z innymi kolekcjonerami. Przedstawione osoby w przeważającej mierze kolekcjonują stare dokumenty, książki, „święte obrazki”, fotografie, pocztówki, mapy, ale także przedmioty codziennego użytku, związane z miejscowością lub regionem, z których pochodzą. Zaprezentowani też zostali kolekcjonerzy monet, banknotów, odznak, stempli, eksponatów kultury materialnej, a nawet temperówek. Łączy ich miłość do rodzinnej ziemi i dbałość o zachowanie w dobrym stanie eksponatów dla przyszłych pokoleń.

Katarzyna Słabosz-Palacz - Absolwentka Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Jagiellońskiego, bibliografka, dokumentalistka, redaktorka, współwłaścicielka Wydawnictwa Faktoria Wyrazu z Krakowa. Pracowała między innymi w Archiwum Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie, w Dziale Informacji Biblioteki Głównej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, a także jako wolontariuszka w Bibliotece Polskiej w Waszyngtonie. Współpracowała w zakresie redakcji tekstów i przygotowania do druku publikacji z wieloma regionalnymi instytucjami, w tym z Urzędem Gminy w Zawoi, Babiogórskim Parkiem Narodowym w Zawoi, Babiogórskim Centrum Kultury im. dr U. Janickiej-Krzywdy w Zawoi, Stowarzyszeniem Gmin Babiogórskich w Suchej Beskidzkiej, Muzeum – Orawskim Parkiem Etnograficznym w Zubrzycy Górnej, Centralnym Ośrodkiem Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie. Jest redaktorką naczelną i prowadzącą babiogórskich periodyków – „Rocznika Babiogórskiego”, „Kalendarza Babiogórskiego”, „Rocznika Orawskiego” oraz wielotomowej serii monograficznej zawierającej materiały z corocznych konferencji naukowych organizowanych przez BCK w ramach festiwalu „Babiogórska Jesień”, redaktorka prowadząca niedawno wydanej monografii Zawoja. Dzieje i współczesność (t. 1, Zawoja 2024; t. 2, prawd. 2025). Jako redaktorka i wydawczyni w ciągu ostatnich 30 lat przygotowała do druku wiele publikacji. Tworzy elektroniczne bazy danych, które gromadzą dokumenty piśmiennicze z tego terenu, oraz okazjonalnie publikuje artykuły poświęcone babiogórskiemu i orawskiemu piśmiennictwu oraz mieszkającym tu ludziom. Feministka, podróżniczka, fotografka, miłośniczka biografii.

10 lat babiogórskich konferencji

Poza wymienionymi ośmioma referatami konferencja będzie także okazją do podsumowania jej doczasowego dorobku naukowego. W otwierającym spotkanie odczycie pt. „10 lat babiogórskich konferencji”, przedstawimy syntetyczne podsumowanie dekady działań badawczych zmierzających do rzetelnego i pełnego poznania dziedzictwa kulturowego regionu Babiej Góry. Odczyt pozwoli przypomnieć ludzi związanych z organizacją konferencji, badaczy biorących w niej czynny udział, najważniejsze tematy podejmowane w odczytach i podczas debaty oraz umożliwi zaprezentowanie efektów w postaci publikacji ukazujących się w serii „Babiogórskie Monografie”. Podsumowania dokonają dr Katarzyna Ceklarz, współorganizatorka konferencji odpowiedzialna za stronę naukową i merytoryczną wydarzenia, oraz Katarzyna Słabosz-Palacz, redaktorka pokonferencyjnych monografii.

dr Katarzyna Ceklarz - Doktor etnologii, socjolog, przewodnik beskidzki i tatrzański. Starszy wykładowca Podhalańskiej Państwowej Uczelni Zawodowej w Nowym Targu. Członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. Współzałożycielka oraz sekretarz Stowarzyszenia Kulturowy Gościniec. Autorka książek: Monografia Muzeum im. Wł. Orkana w Rabce (Rabka-Zdrój 2010); podręcznika z etnografii Babcyne korole. Z etnografii południowej Polski (Kraków 2012); Czary góralskie. Magia Podtatrza i Beskidów Zachodnich (Zakopane 2014, II wydanie w 2024; wspólnie z U. Janicką-Krzywdą), Sebastian Flizak. Ludoznawca i etnograf na tle swojej epoki (Kraków 2019) oraz wielu artykułów. Pisze również z myślą o dzieciach – jest autorką Księgi babiogórskich opowieści (Zawoja 2020), opublikowanej w ramach projektu „Etnograficzna edukacja dla najmłodszych”. Z Zawoją związana jest od wielu lat, m.in. współorganizując konferencje naukowe towarzyszące „Babiogórskiej Jesieni”.